تاریخ هجری قمری

آغاز خلافت امام حسن مجتبي(ع)

 آغاز خلافت امام حسن مجتبي(ع)
(بيست و يكم ماه رمضان، سال 40 هجري قمري)

یکی از رویدادهای مهم زندگی حضرت امام حسن مجتبي(ع)، انتخاب وی به خلافت و حکومت اسلامی است. وی پنجمين نفری است که پس از رحلت رسول خدا (ص) به مقام خلافت اسلامی نايل گردید.
نحوه انتخاب وی همانند انتخاب پدرش امیر مؤمنان(ع) کاملاً آزاد و دموکراتیک بود و هیچ گونه اجبار و اکراهی در آن وجود نداشت.

بر خلاف انتخاب سه خلیفه پیشین که هیچ کدام از آن ها دموکراتیک و آزاد نبود و هر کدام شیوه خاص خود را داشت. خلیفه اول در سقیفه بنی ساعده از سوی چند نفر انگشت شمار کاندیدای خلافت شد و با ترفند ویژه آنان، از حاضران در سقیفه که تعدادشان اندک و ناچیز بود بیعت گرفت و همان را بهانه بیعت گروهی قرار دادند و به اختیار و اجبار از سایرین رای گرفتند و حتی بخاطر تحصن عده ای از مخالفان حکومت در خانه حضرت فاطمه زهرا (س)، نزدیک بود آن خانه مقدس را به آتش بکشند. برگزیده شدن خلیفه دوم کاملا انتصابی بوده و خلیفه اول در هنگام مرگش وی را به خلافت منصوب کرد و هیچ اعتنایی به نظر و رای مردم ننمود. انتخاب خلیفه سوم از طریق شورای شش نفره ای بود که خلیفه دوم در هنگام مرگش تعیین کرده بود و در این شورا نیز عثمان بن عفان با ترفند خاص یکی از صحابه(یعنی عبد الرحمن بن عوف) به حکومت رسید. بنا براین در هیچ یک از سه انتخاب خلیفه پیشین، نقشی برای توده مردم قائل نشدند. اما انتخاب حضرت علی(ع) و پس از وی فرزندش امام حسن مجتبی(ع) کاملاً مردمی و دموکراتیک بود و توده مردم با اختیار و آزادی کامل آن دو را به خلافت برگزیدند.

در این جا به نحوه انتخاب امام حسن مجتبی(ع) به خلافت اسلامی توسط عموم مسلمانان، به ویژه اهالی کوفه اشاره می کنیم .
پس از شهادت اميرمؤمنان علي بن ابي طالب(ع) و دفن بدن مطهر وي در شب بيست و يكم ماه رمضان سال چهلم هجری قمري، در روز بعد آن، مردم كوفه و شيعيان داغدار و ماتم زده اين شهر در بيرون خانه آن حضرت و در مسجد اعظم كوفه به عزاداري و سوگواري پرداخته و بي صبرانه منتظر ورود فرزندان گرامي آن حضرت به مسجد كوفه و تعيين خليفه مسلمانان بودند. ساعاتي از روز نگذشته بود كه فرزندان امام علي(ع)، از جمله امام حسن مجتبي(ع)، امام حسين(ع)، محمد حنفيه و اصحاب و ياران خاص اميرمؤمنان(ع) از خانه اش بيرون آمده و به سوي مسجد حركت كردند و مردم با ديدن آن ها، با ذكر صلوات و تكبير به استقبالشان شتافتند.

 پس از ورودشان به مسجد، امام حسن مجتبي(ع) به عنوان وصي و جانشين پدرش حضرت علي(ع) بر فراز منبر قرار گرفت و خطبه اي ايراد كرد. آن حضرت در فرازي از خطبه اش فرمود:
 در شب گذشته مردي از جهان رخت بر بست كه هيچ يك از پيشينيان در انجام وظيفه، بر او پيش دستي نگرفته و آيندگان هم نتوانند پا به پاي او به كارهاي خويش بپردازند.
او در ركاب پيامبرخدا(ص) پيكار مي كرد و در پاسداري از او، از خودگذشتگي نشان مي داد و رسول خدا(ص) وي را پرچم دار خود قرار مي داد و جبرئيل از طرف راست و ميكائيل از جانب چپ از او نگهباني مي كردند و او از ميدان نبرد باز نمي گشت تا خداي متعال به كمك او لشكر اسلام را پيروز مي ساخت. علي(ع) در شبي از دنيا رفت كه در آن شب عيسي(ع) به آسمان صعود كرد و يوشع بن نون، وصي موسي(ع) درگذشت. وي در حالي جهان را وداع گفت كه براي خويش سيم و زري باقي نگذاشت و تنها هفتصد درهم از عطايايش باقی مانده است كه مي خواست خدمت گذاري براي كسان خود فراهم كند.
در اين هنگام، گريه گلوگير امام حسن(ع) شد و شروع به گريستن نمود و مردم نيز با او همآوا شده و مسجد اعظم كوفه، يك پارچه گريه و ناله شد.
آن حضرت سپس خطبه اش را ادامه داد و درباره خودش نيز مطالبي فرمود و در پايان با اين جملات، سخنراني اش را به پايان رسانيد: أنا من اهل بيت فرض الله مودّتهم في كتابه، فقال تعالي: "قُلْ لا أسئَلُكُمْ عَلَيْهِ أجْراً اِلاّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبي و مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةًً نَزِدْ لَهُ فيها حُسْناً"،(1) فالحسنة مودّتنا اهل البيت(ع).

آن گاه عبدالله بن عباس برخاست و در كنار آن حضرت ايستاد و گفت: معاشر الناس! هذا ابن نبيّكم و وصيّ امامكم فبايعوه؛ اي مردم! اين بزرگ مرد، فرزند پيامبرتان و جانشين امامتان است. پس با او بيعت كنيد.

مردم كه از اين سخن به وجد آمده بودند، گفتند: ما أحبّه الينا و أوجب حقّه علينا؛ چقدر او براي ما دوست داشتني تر و حقش بر ما واجب تر است.
سپس با كمال رغبت و اشتياق با آن حضرت بيعت كردند و او را به عنوان خليفه و جانشين پدرش امام علي(ع) پذيرفته و پيروي اش را بر عهده گرفتند.(2)

ابن اعثم کوفی در باره اظهار تمایل مردم به خلافت امام حسن مجتبی(ع) چنین آورده است که پس از سخنان آن حضرت، از اطراف و اکناف مسجد آواز برآمد که سَمِعنا و اَطَعنا یا امیر المؤمنین، آنچه بر زبان مبارک امیر المؤمنین می رود، راضی و اوامر و نواهی او را کَمر امتثال بسته ایم. به هر خدمت که فرمایی، شرط متابعت به جای آریم و در تحصیل مطالب و مقاصد آن حضرت خویشتن داری نکنیم . ان شاء الله .(3)
بنا بر نقل مورخان شیعه بيعت با امام حسن مجتبي(ع)، در روز جمعه، بيست و يكم ماه رمضان، سال 40 هجري قمري واقع گرديد و از آن پس، آن حضرت عاملان و استانداران خود را معرفي و حكومت را به طور رسمي بر عهده گرفت.(4)
ولي برخي از علماي اهل سنت، بيعت با آن حضرت را، روز بيست و سوم ماه رمضان دانسته اند.(5)

منابع:
1- سوره شورا (42)، آيه 23
2- الارشاد ، ص 347؛ کشف الغمّة ، ج 2 ، ص 103 ؛ منتهي الآمال ، ج1، ص 224؛ زندگاني چهارده معصوم(ع) (ترجمه اعلام الوري)، ص 300 ؛ الفتوح (ابن اعثم ) ، ص 754
3- الفتوح ( ابن اعثم ) ، ص 755
4- الارشاد، ص 349 ؛ المستجاد ، ص 143 ؛ کشف الغمّة ، ج 2 ، ص 110
5- التنبيه و الاشراف ، ص 260